Mandarinat, një nga frutat më të njohura të dimrit, jo vetëm që ndriçojnë tryezat tona me shijen e tyre të ëmbël dhe freskuese, por fshehin një histori magjepsëse evolucionare pas pamjes së tyre tërheqëse. Ajo që ne gëzojmë sot si një frut thelbësor në dietën mesdhetare është rezultat i miliona viteve të përshtatjeve, mutacioneve gjenetike dhe ndikimit të kulturave të ndryshme përgjatë historisë.
Nga malet aziatike në pemishte mesdhetare, mandarinat kanë kaluar në një rrugë të mahnitshme të bëhet fryti që njohim sot. Ky udhëtim ka qenë objekt i kërkimeve shkencore të fundit, duke zbuluar detaje që e lidhin origjinën e tij me ndryshimet klimatike globale, mutacionet e rastësishme dhe një shthurje gjenetike të pashembullt në mbretërinë e bimëve.
Origjina e lashtë e mandarinave
Udhëtimi i portokalleve të mandarinës fillon në ultësirat e Himalajeve, në një rajon që përfshin pjesë të Kinës, Indisë dhe Mianmarit. Rreth tetë milionë vjet më parë, një ndryshim klimatik global i detyroi pemët primitive të agrumeve të migrojnë, duke filluar një proces diversifikimi që lindi speciet e para të mandarinës. Është e habitshme të mendosh se këta paraardhës ishin të pangrënshëm, shumë të ndryshëm nga varietetet e sotme.
Në këtë kontekst, mandarinat stërgjyshore filluan të dalloheshin në malet e Nanling, në Kinën e sotme jugore. Atje, afërsisht 1,6 milionë vjet më parë, një mutacion kurioz shënoi një para dhe pas: zhvillimi i gjenit që lejon apomixis. Ky proces i riprodhimit aseksual i lejoi bimët të prodhonin klone ekzakte të vetvetes, duke e bërë më të lehtë për fermerët të përjetësonin ekzemplarët më të mirë pa pasur nevojë për përzierjen e gjeneve.
Revolucioni apomixis
Apomixis ishte një revolucion për fermerët e parë, të cilët gjetën në këtë karakteristikë një mënyrë për të përjetësuar pemët e tyre të preferuara pa lënë vend për "llotarinë gjenetike". Të gjitha mandarinat moderne të ngrënshme - si dhe varietetet e tjera të agrumeve si portokalli dhe limonët - Ata i detyrohen një pjesë të suksesit të tyre tregtar këtij mutacioni të mrekullueshëm që lindi natyrshëm dhe u përhap në speciet e afërta falë ndërhyrjes njerëzore.
Mirëpo, ky fenomen jo vetëm që përfitoi nga kultivimi i tij. Ai gjithashtu lejoi krijimin e mozaikëve autentikë gjenetikë, që nga viti agrume Ata janë jashtëzakonisht të prirur të kalojnë njëri-tjetrin. Për shembull, portokalli i ëmbël ka lindur nga kryqëzimi midis një grejpfruti dhe një mandarine, ndërsa limoni vjen, pjesërisht, nga kryqëzimi midis një portokalli e hidhur dhe qitronë.
Mandarinat arrijnë në Mesdhe
Kapitulli tjetër në historinë e mandarina na çon në lumin Yangtze në Kinë, ku rreth 4.000 vjet më parë ndodhi një kryqëzim vendimtar midis një peme grejpfruti dhe një portokalli të lashtë mandarine.. Kjo ngjarje uli aciditetin e frutit, rriti ëmbëlsinë e tij dhe krijoi varietete ushqimore edhe më tërheqëse. Më vonë, falë përhapjes së Islamit dhe rrugëve tregtare, agrumet filluan të migrojnë drejt Mesdheut.
Në shekujt e 9-të dhe të 10-të, muslimanët futën portokall të hidhur në Al-Andalus që ende zbukurojnë shumë rrugë spanjolle sot. Megjithatë, vetëm në shekujt e 15-të dhe të 16-të portokallet e ëmbël mbërritën në anijet portugeze. Më në fund, në shekullin e 19-të, vetë mandarina bëri debutimin e saj në Evropë, e sjellë nga Kantoni (Kina).
Varietetet moderne dhe mutacionet spontane
Ndër varietetet moderne më të dukshme janë klementinat, një mutacion natyror që ndodhi për herë të parë në Algjeri rreth vitit 1890. Këto mandarina më të ëmbla dhe më të lehta për t'u qëruar lindën në një pemishte të At Clément Rodier, nga i cili morën emrin e tyre. Vite më vonë, në 1953, një tjetër mutacion spontan në një pemë në Castellón shkaktoi të famshmen Klemenulet, varieteti më i kultivuar në Spanjë sot.
Varietetet e tjera lindin nga kryqe më të fundit, si p.sh Klemenvilla, një hibrid midis një klementine dhe një tangelo, ose orogrande, pasardhës i Klemenuleve. Këto variante të reja jo vetëm që ofrojnë fruta më të mëdha dhe më të ëmbla, por janë krijuar gjithashtu për t'i rezistuar më mirë dëmtuesve dhe sëmundjeve.
Sfidat aktuale: Dragoi i Verdhë
Me gjithë këto përparime, kultivimi i agrumeve përballet me një kërcënim serioz: Huanglongbing ose Dragoi i Verdhë. Kjo sëmundje bakteriale, e transmetuar nga një insekt, tashmë ka shkatërruar plantacione në Amerikë, Azi dhe Afrikë. Edhe pse ende nuk ka arritur në Spanjë, ekspertët janë në gatishmëri të lartë. Aktualisht dihet se speciet Citrus ryukyuensis që gjendet në Japoni, i reziston kësaj sëmundjeje, kështu që mund të jetë çelësi për krijimin e pemëve rezistente të agrumeve.
Të kuptuarit e historisë gjenetike të mandarinave dhe agrumeve në përgjithësi, jo vetëm që na lidh me të kaluarën e tyre të lashtë, por gjithashtu hap dyert për inovacione që mund të mbrojnë bujqësinë globale të agrumeve nga këto lloje kërcënimesh.
Me çdo pickim të një mandarine, Ne jo vetëm që shijojmë një shije të jashtëzakonshme, por edhe Ne marrim pjesë në historinë e saj të mahnitshme evolucionare dhe kulturore. Nga mutacionet e para në malet aziatike deri te përparimet moderne në gjenetikën bujqësore, portokallet e mandarinës janë një testament i gjallë i ndërveprimit midis natyrës, shkencës dhe njerëzimit.